Nuenen
Vincent van Gogh (Zundert, 30 maart 1853 - Auvers-sur-Oise, 29 juli 1890) was een Nederlands kunstschilder. Vincent van Gogh heeft van december 1883 tot november 1885 in Nuenen gewoond en gewerkt. In totaal komt 25% van zijn werken uit Nuenen. Achteraf gezien was zijn verblijf in Nuenen één van de belangrijkste en meeste productieve periodes in zijn leven. Hij maakte er de keuze om het dagelijkse, harde leven van de medemens als uitgangspunt voor zijn schilderen te nemen. Met grote inzet maakte hij in Nuenen 194 schilderijen, waaronder “de aardappeleters”, 313 tekeningen, 25 aquarellen en 19 briefschetsen. In totaal maakte Van Gogh 870 schilderijen, 1011 tekeningen, 150 aquarellen, 133 briefschetsen, 10 litho's en 29 juvenilia of jeugdtekeningen.
Eerst ga ik te voet op verkenning in het Park. Ik passeer hier de Heilige Clemenskerk, die in 1871 aan het park werd gebouwd, ongeveer op de plaats waar eerst de schuurkerk zich bevond. De bakstenen kruisbasiliek is gebouwd in een traditionalistische, eclectische stijl met elementen uit de romaanse en de gotische bouwkunst. De 60 meter hoge westtoren telt vijf geledingen, waarvan de bovenste geleding een achtkante vorm heeft en getooid wordt door een eveneens achtkante spits. In het Park zie ik aan de andere kant het Sint-Elisabethklooster. Het klooster werd in 1887 gebouwd en kwam mede tot stand door het kerkbestuur. De zusters uit het klooster hielden zich bezig met onder meer ziekenzorg. Zij namen het grasveld in gebruik als bleekweide. Het gebouw heeft als klooster dienst gedaan tot 1977. In de loop van 1996-1998 is het complex verbouwd en gerenoveerd tot sociaal-cultureel centrum ’t Klooster.
In 1920 werd op deze plaats een parkje aangelegd in een soort landschapsstijl en voorzien van een vijvertje. Ik zag hier in het Park ook een muziekkiosk. Men wou het Park in het hartje van Nuenen verfraaien en dan zijn er een aantal ideeën en gedachten naar boven gekomen. Eén van de voorstellen en hoog op de lijst was het vervaardigen van een drie dimensionaal en levensgroot beeld van het iconische schilderij "de aardappeleters" uit 1885 van Vincent van Gogh. Dit schilderij is het beroemdste werk uit de periode van het verblijf van Vincent van Gogh in Nuenen en daarmee onlosmakelijk verbonden. Op het donkere schilderij is een boerenfamilie in een benauwde kamer aardappels aan het eten. De gezinsleden vallen op door hun bonkige tronies. Het doek hangt nu in het Van Gogh museum in Amsterdam. Nabij het bronzen beeld zie ik een lege stoel. Die verlaten stoel, ook op een sokkel, staat precies in het perspectief, hoogte en kijkhoek van het schilderij van waaruit Vincent schilderde. Bezoekers kunnen daar op gaan zitten. Aan de stoel hangt een schilderkiel en op de grond daarnaast staat zijn schilder kistje.
Aan de andere zijde van het Park staat het standbeeld van een wandelende van Gogh. Dit monument voor Vincent van Gogh is hier gekomen in 1984. Het standbeeld is geplaatst ter gelegenheid van de herdenking van het feit dat het in 1984 honderd jaar geleden was dat Vincent van Gogh in Nuenen woonde en werkte. Op de sokkel van dit standbeeld kan ik een plaat zien waarop de woorden staan die Vincent van Gogh zei over Nuenen: “En het Brabant dat men gedroomd heeft, daar komt de werkelijkheid soms al heel dichtbij.”
In het Park zag ik ook een kunstwerk waar stalen staven of pijpen een steenblok omhoog houden. Na verloop van tijd zijn er scheuren ontstaan in dit kunstwerk. De schade is waarschijnlijk ontstaan omdat kinderen het monument regelmatig beklommen. Er is een restauratie gekomen en de scheuren werden opgevuld. De holle stalen pijpen werden verstevigd door ze op te vullen. Het monument met de steenblok staat hier al sinds 1987 in het centrum van Nuenen. Het monument symboliseert de belangrijke bijdrage die kloosterorden hebben geleverd aan de verheffing van Brabant.
Nabij het klooster zie ik verschillende marktkramen, waaronder een groenten en fruitkraam, een kaas- en een viskraam. Er zijn hier rondom het Park ook verschillende restaurants en drinkgelegenheden te vinden. Hoe dan ook, de terrassen zitten vol en er struinen mensen langs de winkeltjes. Van Gogh houdt Nuenen wél gezond en springlevend. Eigenlijk is Nuenen een openluchtmuseum waar je meer te weten kan komen over het leven en het werk van de Nederlandse kunstschilder Vincent van Gogh.
Nadien vertrek ik vanaf deze locatie met de fiets en volg de Vincent van Gogh route. In deze fietsroute zie je het Brabantse leven en het landschap dat de basis vormden van het werk van schilder Vincent van Gogh. Zo mooi, alsof je in een schilderij fietst. De Brabantse Vincent van Gogh fietsroute is in 2016 uitgeroepen tot Europese fietsroute van het jaar, waardoor deze fietsroute nu extra aantrekkelijk is.
Een mooie locatie die ik tegenkom is de Opwettense watermolen, op de rand van Nuenen. Tijdens zijn omzwervingen in Nuenen passeerde Van Gogh regelmatig de Opwettense watermolen. Die keert dan ook terug in zijn werk. De molen is dan ook geschilderd door Van Gogh. Mogelijk dateert de molen uit de 11de of de 13de eeuw. De molen is een dubbele onderslagmolen die heeft gefungeerd als koren-, olie-, zaag- en volmolen. In het kleine gebouw, aan de linkerkant van de weg gezien, bevond zich de korenmolen en in het verleden ook de houtzaagmolen. Van de houtzaagmolen is alleen nog een deel van het drijfwerk aanwezig. In het grote gebouw bevonden zich de oliemolen en de volmolen. De molen heeft twee waterraderen. Het grootste rad, dat van de korenmolen, heeft een doorsnede van 9,3 m en is daarmee het grootste in Brabant. Het kleine rad meet 7,6 m. De watermolen staat langs de waterloop de Kleine Dommel.
En beetje verder ben ik een tuin tegengekomen die vol stond met verschillende zonnebloemen. Dit beeld bracht mij ook weer tot bij Vincent Van Gogh. De “zonnebloemen” behoren tot de bekendste schilderijen van Vincent Van Gogh. Hij maakte ze in Arles, in Zuid-Frankrijk, in 1888 en 1889. In totaal schilderde hij vijf grote doeken van zonnebloemen in een vaas, met drie tinten geel. Zo liet hij zien dat het mogelijk was een voorstelling te maken met veel varianten van één kleur zonder aan zeggingskracht in te boeten.
De waterloop de Dommel stroomt hier ook in deze regio. De Dommel ontspringt in België en stroomt dan noordwaarts richting ’s-Hertogenbosch. Hij meet 120 km, waarvan 35 km op Belgisch (Limburgs) grondgebied en 85 km op Nederlands (Noord-Brabants) grondgebied. De waterloop de Kleine Dommel, die ik al tegenkwam, vloeit in de waterloop de Dommel. Nabij de Willem-Hikspoorbrug, die over de Dommel loopt stop ik even. Tegen de leuning van de Willem-Hikspoorbrug over de Dommel hangt nog altijd een bord met een opschrift dat de vijand daar niet verder kon. Je kan volgend gedicht lezen: “God spaarde ons ongedacht, door deze zwakke brug, Haar zwakheid was haar kracht, hier moest de vijand terug”. De Duitse tankdivisie werd op 19 september 1944 ingezet om vanuit Nuenen een tegenaanval te doen op Eindhoven en Son. Het oprukkende Britse legerkorps moest tot staan worden gebracht. De Duitse tanks moesten daarvoor ergens de Dommel oversteken. Men stuurde daarom verkenningseenheden uit om de mogelijke oversteekplaatsen te beoordelen. Bij deze brug kwamen Duitse verkenners Willem Hikspoors tegen. Willem was tuinman op het landgoed Soeterbeek en had meteen door wat de Duitsers van plan waren. Hij wist ze ervan te overtuigen dat de brug het niet zou houden. Willem kreeg voor zijn koelbloedige optreden een onderscheiding en de brug werd in 1984 naar hem vernoemd.
Hier op deze locatie kan ik door de bomen het landgoed Soeterbeek zien. In 1448 stichtte de Nederwettense pastoor Henricus Sanders het klooster Soeterbeeck in Nederwetten. Dat klooster is in 1468 naar deze locatie aan de Dommel verplaatst en werd ook klooster Soeterbeeck genoemd. In 1835 werd er op de grondvesten van het voormalig klooster een landhuis gebouwd, dat het kasteel van Soeterbeek werd genoemd. Het kasteel is dan ook in gebruik geweest totdat het in 1936 afbrandde. In 1938 gaf de burgemeester van Nuenen de opdracht om op de plaats van het kasteel een nieuw landhuis te ontwerpen.
Ik fiets hier door en langs prachtige groene vlaktes met bomen, bossen, akkers en weiden met trekpaarden. Ik kom een kippenboerderij tegen waar ik buiten naast de weg een houten hutje zag staan. Hier kon je uit een doos verse eieren halen en dan het geld achterlaten in een betaalbox.
Nadien fiets ik lange tijd langs het Wilhelminakanaal. Met de aanleg ging een lang gekoesterde wens in vervulling om een oost-west vaarverbinding door Brabant te realiseren, noodzakelijk voor de sterke industriële expansie van Tilburg. Kleine dorpen zagen de afwateringsmogelijkheden van het kanaal als voordeel. Frans Cornelis Bake ontwierp het Wilhelminakanaal in 1890. Op 28 februari 1906 kreeg het de naam Wilhelminakanaal. Dit is het eerste kanaal genoemd naar een vorstin. Door de geringe diepgang van 1,9 m wordt het door de schippers nog altijd een droog kanaal genoemd. Grote schepen heb ik niet gezien, wel enkele plezierboten die staan te wachten voor een neergehaalde basculebrug. Zodra de basculebrug geopend is, kan de plezierboot verder varen.
Tijdens mijn fietstocht kom ik verschillende kunstwerken tegen in Lieshout. Het eerste kunstwerk “Accretio” staat op een rotonde. Het is een kunstwerk dat de samensmelting van de gemeente Laarbeek symboliseert. De gemeente is op 1 januari 1997 ontstaan door de samenvoeging van de voormalige gemeenten Aarle-Rixtel, Beek en Donk, Lieshout en Mariahout. Het kunstwerk heeft een sokkel van vier zijden, als symbool voor deze vier, met daarboven een ronde lijn die de gezamenlijke organische groei van de gemeente Laarbeek uitbeeldt.
Op het dorpsplein van Lieshout zie ik het beeld of het kunstwerk van een vaandeldrager. Andere bijzondere objecten op het plein zijn de waterpomp en de muziektent. Andere beelden die ik op mijn route ben tegengekomen zijn “Toekomst door samenspel”. Dit zijn bronzen beelden van een man en een kind die op een trommel slaan en daarbij ook een hond. Een ander kunstwerk nabij een spaarbank is “sparen en spelen”. Dit kunstwerk bestaat uit een klein meisje met een spaarboekje in de hand en een jongen met een skatebord onder zijn arm. Andere beelden of kunstwerken die ik ben tegengekomen op mijn fietstocht zijn het “bejaard echtpaar” en de “spijkermaker”. Opvallend was ook dat de vuilniszakken aan een haak rond een lantaarnpaal hingen.
Niet alleen Nuenen, maar ook de Laarbeekse omgeving kun je zien als een openluchtmuseum. Nergens anders bevinden zich zoveel gebouwen, beelden en landschappen die een directe relatie hebben met Van Gogh. Zo ook de molen “De Vogelenzang” in Lieshout, die op meerdere tekeningen van Van Gogh staat. Hij tekende deze beltmolen in augustus 1885. De ronde stenen beltmolen werd in 1819 gebouwd ter vervanging van een eerdere, oorspronkelijk 14de -eeuwse windmolen die eind 18de eeuw verplaatst werd van de Molenheide naar de huidige plaats, en in 1817 is omgewaaid. De huidige molenaar van molen Vogelenzang is Pieter Sanders die woont in het witte huis bij de molen. Hij is sinds 1984 beheerder van de molen. Het toeval wou dat hij zijn huis uitkwam en mij aangaf dat ik gerust mocht rondkijken en zijn verschillende kleine molens in zijn tuin kon bewonderen. Echt wel prachtig deze verschillende kleine molens bij elkaar.
Tijdens mijn tocht kom ik verschillende kerkgebouwen tegen. Het meest opvallende is de Onze-Lieve-Vrouw-Presentatiekerk in Aarle-Rixtel. Het niet-georiënteerde neoclassicistische kerkgebouw is zuid-noord gebouwd en bestaat uit een kerktoren in het zuiden. De frontgevel is een pilastergevel en de zijgevels zijn voorzien van pilasters met rondboogvensters. Aan de ingang van de kerk zie je twee zuilen. De toren is vierkant van vorm en heeft op de top een koepel met klokken. In 1928 kreeg het kerkgebouw nieuwe zijbeuken en voor die tijd was de kerk een zaalkerk.
Vervolgens fiets ik in een bos en dit is hier het Warande park in Helmond. De Warande is een voormalig natuurgebied en jachtterrein in het westen van Helmond dat tegenwoordig een openbaar wandel- en recreatiepark is. Het bos diende vroeger voor jacht, paardrijden, wandelen en voor houtproductie. De gemeente kocht het bos in 1929 van de laatste kasteelheer. Het oudste deel van het bos dateert uit 1834. De meest oudere bomen zijn voor 1860 geplant. Het zijn monumentale zomereiken en op markante plekken beuken. Door de hoge bomen en het lanenstelsel is de Warande een statig parkbos.
In het dorp Stiphout, dat sinds 1968 deel uitmaakt van de gemeente Helmond, zie ik het beeld of kunstwerk van een trommelaar. Vervolgens kom ik hier in Stiphout “De Oude Toren” tegen, die eenzaam in de akkers staat. Het is een restant van een gotische kerktoren. Deze toren is een overblijfsel van de vroegere Sint-Trudokerk. De eerste schriftelijke melding van de kerk stamt uit 1342. Toen de kerk door de bliksem werd getroffen en afbrandde, vond het “mirakel van Stiphout” plaats, wat deze kerk tot een veel bezocht bedevaartsoord maakte. In 1392 redde men het Heilige Sacrament uit de brandende kerk. Ook bestaat het volksverhaal dat wanneer mensen drie rondjes om de Stiphoutse toren lopen, dit hen zal helpen om van een ziekte te genezen. In 1824 werd de kerk van Stiphout afgebroken. In 1884 sloeg terug de bliksem in de toren. De houten delen en de spits verbrandden. Lange tijd bleef het een kale stenen toren zonder spits. In 1978 werd ze gerestaureerd, waarbij ook de spits werd herbouwd.
Toen ik in een bosrijk gebied aan het fietsen was op een lange fietsweg, ging ik even fietsen op een zandweg die mij bracht naar een wondermooi natuur plekje. Hier was er een grote vijver van water waarin leliebladen lagen. Ik kon hier naast verschillende boomsoorten, ook purperen heideplanten rond de vijver zien. Tussen de heideplanten stonden er kleine dennenbomen of naaldbomen.
Ik kom nu aan op een plek nabij Nuenen waar vroeger in de tijd van Van Gogh het huisje van de familie De Groot stond. Van Gogh bracht er uren schetsend en pratend door en kreeg daar het idee voor zijn schilderij “de aardappeleters”. Dat huisje en dat gezin stonden model voor “de aardappeleters”. De oorspronkelijke woning waarin Vincent het schilderij van “de aardappeleters” maakte, bestaat niet meer.
Op de rand van Nuenen kan ik de molen “De Roosdonck” zien. Deze molen werd gebouwd in 1884. Deze beltmolen was en is in gebruik als korenmolen. Deze molen komt ook regelmatig terug in Van Goghs werk. Niet alleen in zijn landschappen, maar ook in zijn portretten van wevers en boeren. De molen is vaak te zien uit het raam van hun simpele huisjes.
In Nuenen zie ik een statige witte woning. In dit wit gebouw bevond zich vroeger de weeffabriek van de familie Begemann. Van Gogh mocht er zijn schilderijen opslaan. Margot Begemann was de onbeantwoorde liefde van Vincent Van Gogh. Hun relatie had een tragisch einde.
Ik kom nu terecht op het pleintje aan de Berg. Van oudsher was de Berg de kern van Nuenen. Op het plein zie ik een lindeboom. Deze boom is in de 17de eeuw geplant. De lindeboom behoort tot de oudste en dikste van Nederland. De boom heeft een stamomvang van 6,5 m. Er staat een hekwerk rond de boom. Bij de eeuwenoude lindeboom kwamen de wegen uit alle richtingen samen. Op dit plein werd in 1932 het monument voor Vincent Van Gogh geplaatst. Ter gelegenheid van het 40ste sterfjaar van Vincent van Gogh gaven een aantal kunstenaars in 1930 aan de Amsterdamse stadsbeeldhouwer Hildo Krop de opdracht dit Van Goghmonument te maken. Omdat het veel moeite kostte om de benodigde gelden bijeen te brengen werd een eenvoudig basaltblok uit Frankrijk geplaatst op een molensteen. Als symbool van zijn Franse periode werd op het basaltblok een gouden zon geplaatst, die verwijst naar het licht dat Vincent altijd heeft gezocht. Het verwijst ook naar Vincents jaren in de Provence.
Vanop dit pleintje kan ik ook een klein wevershuisje zien, zoals Van Gogh er vele schilderde. Vincent is hier waarschijnlijk binnen geweest om een wever aan zijn weefgetouw te schilderen. In zijn tijd wonen in Nuenen zeker 400 thuiswevers die vaak een armmoedig bestaan hadden.
Ik kom nu de pastoriewoning tegen, dat vroeger het ouderlijk huis van Vincent Van Gogh was. Hier klopt de dertigjarige Vincent op 5 december 1883 aan na een vermoeiende tocht vanuit Drenthe. Ziek en zonder geld wil hij weer bij zijn ouders gaan wonen. Zijn vader is in Nuenen de dominee van een kleine protestantse gemeenschap. Achter het huis heeft Van Gogh in het washok een atelier ingericht. Hij heeft in de pastorietuin 23 schilderijen en tekeningen gemaakt.
Naast de pastoriewoning staat het pand Nune Ville, waar Margot Begemann woonde. Omdat een relatie onmogelijk was, deed Margot een vergeefse zelfmoordpoging. Daarna is er nauwelijks meer contact geweest. In de voortuin voor het pand Nune Ville zie ik ook nog een borstbeeld van Margot Begemann.
Ik kom terug bij mijn vertrekpunt in het Park. Ik vertrek dan terug naar België en rij ditmaal door de drukke straten in de stad Eindhoven. Ziezo mijn tweedaags verblijf in Nederland zit erop. Ik ben op interessante culturele plekken en in mooie natuurgebieden geweest in Nederland en ben zo meer te weten gekomen over de geschiedenis en gebeurtenissen in het verleden op deze locaties. Deze vakantie in Nederland is zeker de moeite waard geweest.
